Gốm Vĩnh Long: Làng nghề gốm đỏ trong phát triển kinh tế – xã hội

Nhãn hiệu tập thể Gốm đỏ Vĩnh Long được Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận ngày 08/6/ 20011 là một tin vui cho các nhà sản xuất gốm. Để có kết quả này, ngành gốm đỏ Vĩnh Long đã trải qua một quá trình phát triển dài. Từ chỗ sản xuất gạch, ngói là chính, đến năm 1983, nghề gốm ở Vĩnh Long manh nha hình thành. Khi đó, chỉ có một doanh nghiệp thí điểm đầu tư sản xuất gốm bằng lò dài với chất đốt là gỗ tạp. Tuy nhiên, mãi 10 năm sau đó, tức năm 1993, gốm đỏ của Vĩnh Long mới ký kết được hợp đồng xuất khẩu. Nhãn hiệu tập thể Gốm đỏ Vĩnh Long là tiền đề để giúp cho ngành gốm đỏ đi xa hơn trong thời gian tới.

Năm 1997 đánh dấu thời điểm quan trọng cho sự phát triển của nghề gốm đỏ Vĩnh Long. Lần đầu tiên 3 doanh nghiệp sản xuất gạch ngói trên địa bàn thành phố Vĩnh Long và huyện Long Hồ nghiên cứu sản xuất gốm bằng lò nung gạch kiểu tròn truyền thống. Chất đốt cũng là trấu nên việc sản xuất gốm có hiệu quả và tiết kiệm hơn. Tỷ lệ hao hụt khi nung từ chỗ trên 50%, giảm chỉ còn 10 – 20%. Từ đây mở ra một cơ hội mới cho ngành gốm đỏ Vĩnh Long phát triển mạnh hơn về số lượng và chất lượng, vươn ra thị trường thế giới.

Đó là tiền đề quan trọng để nghề gốm đỏ Vĩnh Long phát triển nhanh chóng sau đó. Đến năm 2002, tỉnh Vĩnh Long có hơn 80 doanh nghiệp tham gia sản xuất gốm, cao điểm có đến 120 doanh nghiệp với qui mô sản xuất lớn nhỏ khác nhau. Nhiều doanh nghiệp lớn có đến 70, 80 lò nung. Sản xuất gốm đỏ đã góp phần lớn trong việc giải quyết lao động và chiếm tỷ trọng lớn trong giá trị sản xuất công nghiệp của địa phương. Các doanh nghiệp đã làm gia tăng giá trị của nguồn tài nguyên đất sét Vĩnh Long.

Để tạo ra sản phẩm gốm chất lượng thì đất giữ vài thiết yếu, nhiệt độ giữ vai trò thứ yếu. Nguyên liệu đất được nhào trộn nhiều lần qua máy và được thêm chất phụ gia sẽ cho ra đời những “cây đất” tùy theo kích thước sản phẩm mà sử dụng nhiều hay ít số lượng “cây đất”.

Khi sản phẩm chưa qua nhiệt độ đã định hình nghệ nhân sẽ cho lên bàn xoay để chỉnh sửa lại những chi tiết nhỏ nhất. Sau đó sẽ được đưa vào lò nung, nghệ nhân đóng cửa lò và đốt trấu với nhiệt độ nhỏ để sản phẩm ở bên trong khô dần rồi mới tăng nhiệt độ lò nung đến 950 hoặc 1000C.

Khoảng 3 đến 4 ngày thì nghệ nhân sẽ mở cửa lò và thu sản phẩm… Hiện tại nhiều cơ sở làm gốm vẫn dùng nhiên liệu nung là trấu một đặc trưng chỉ có ở vùng lúa nước. Dùng trấu để nung nên việc sản xuất gốm tiết kiệm hơn rất nhiều. Tỷ lệ hao hụt khi nung từ chỗ trên 50%, giảm chỉ còn 10–20%. Từ đây mở ra một cơ hội mới cho ngành gốm đỏ Vĩnh Long phát triển mạnh về chất và về lượng.
Gốm đất đỏ Vĩnh Long mang tính đặc thù một phần ở những kiểu dán kết hợp với sự tài hoa của nghệ nhân. Mỗi một sản phẩm làm ra được nghệ nhân gọi tên rất đặc biệt như: “cà na”, “chỉ”, “tròn lá”, “bình túi”, “cup”, “ly chỉ bụng…”

Nghề sản xuất gốm đã giải quyết việc làm cho hàng chục ngàn lao động có thu nhập ổn định và là chiếc nôi đào tạo nên những người thợ có tay nghề cao, tâm huyết với nghề. Sản phẩm của làng nghề đã có mặt tại các nước châu Âu, châu Mỹ, châu Úc và một số nước châu Á: Hàn Quốc, Đài Loan, Hồng Kông, Nhật Bản… sản lượng ngày càng tăng. Bằng việc tìm thị trường, khai thác và tổ chức lại sản xuất theo hướng công nghiệp, đa dạng các mặt hàng, nhất là chất lượng và mẫu mã là điều kiện quyết định để gốm sứ Vĩnh Long ngày càng được vươn xa…

Theo Sở Công Thương tỉnh Vĩnh Long: Gốm đất đỏ Vĩnh Long mang tính đặc thù một phần ở những kiểu dáng, thể hiện được nét tài hoa của người thợ thủ công vựa lúa phía Nam, đặc thù chính ở chỗ những sản phẩm gốm đất nung không men có màu đỏ hồng, xen lẫn các mảng loang trắng bạc, tạo nên sự hấp dẫn độc đáo đối với khách hàng từ nhiều nước châu Âu, châu Mỹ…